"εν δεξιά" και "εκ δεξιών": λίγη ταπείνωση δε βλάπτει!

    Το θέμα της παρούσας ανάρτησης προέκυψε όταν, βοηθώντας ήδη στο ψαλτήρι της ενορίας μου, μου επεσήμαναν ένα “λάθος” στο κείμενο της Δοξολογίας, όπου αναγραφόταν “...ο καθήμενος εν δεξιά του Πατρός ...”, ενώ ο “σωστός” τοπικός προσδιορισμός είναι “...εκ δεξιών ...”, όπως δηλαδή αναφέρεται στο Σύμβολο της Πίστεως (“...και καθεζόμενον εκ δεξιών του Πατρός ...”).

Αρχικά μου φάνηκε λογικό, κάτι όμως δεν μου πήγαινε καλά κι αυτό όχι μόνο γιατί, από μικρό παιδί, είχα συνηθίσει το “εν δεξιά”, αλλά γιατί γνώριζα ότι τα λειτουργικά κείμενα, επειδή φτιάχτηκαν από ανθρώπους με αγιότητα και πολύ καλή γνώση της Αγίας Γραφής, βρίθουν από αυτούσιες αγιογραφικές εκφράσεις, για να μην πω ότι αποτελούν σύνθεσή τους.

Από φιλολογικής πλευράς, όπως αναλύει ο φιλόλογος, θεολόγος και πρωτοψάλτης του Ι. Ναού Αγ. Γεωργίου Καρύκη κος Θαλασσινός σε σχετική επιστολή του σε ιεροψαλτικό έντυπο, το “στα δεξιά” αποδίδεται στα αρχαία ως “εκ δεξιών” (για την ακρίβεια, έτσι αποδίδεται το “από τα δεξιά”) ή “εν δεξιοίς” (πιο ακριβής απόδοση). Η έκφραση “εν δεξιά” σημαίνει “στη δεξιά” και μοιάζει να μην έχει κανένα νόημα.

Είναι όμως πράγματι έτσι;

Για τους λόγους που ανέφερα παραπάνω, έψαξα στην Αγία Γραφή για να δω αν θα συναντήσω την έκφραση “εν δεξιά”. Τη συνάντησα σε οκτώ σημεία των αποστολικών επιστολών της Καινής Διαθήκης, τα οποία σας παραθέτω:

Υπενθυμίζω ότι ο απόστολος Παύλος, στον οποίον ανήκουν οι επτά από τις οκτώ παραπάνω φράσεις, δεν ήταν ψαράς, όπως ο απόστολος Πέτρος, στον οποίο ανήκει η όγδοη φράση, αλλά ετύγχανε υψηλής για την εποχή του μόρφωσης.

Αφού, λοιπόν, το “εν δεξιά” είναι μια δόκιμη έκφραση στην Αγία Γραφή, που μάλιστα αναφέρεται μόνο στον Ιησού Χριστό σε σχέση με τον Πατέρα Του, πού είναι η αλήθεια;

Η αλήθεια είναι ότι και οι δύο διατυπώσεις είναι σωστές και εκφράζουν πάνω κάτω το ίδιο νόημα για τους εξής λόγους:

1. Όποιος καθόταν απ’ τα δεξιά του βασιλιά θεωρείτο ίσου κύρους με τον ίδιο το βασιλιά και οι διαταγές του είχαν την ίδια ισχύ με του βασιλιά. Άρα το “εκ δεξιών” εκφράζει το “είναι ίσα Θεώ” του Χριστού (βλ. προς Φιλιππησίους-κεφ. 2-στίχ. 6: “...ος εν μορφή Θεού υπάρχων ουχ αρπαγμόν ηγήσατο το είναι ίσα Θεώ, ...”) και δεν εκφράζει κατά κυριολεξία τοπικό προσδιορισμό, αφού ο Θεός δεν γνωρίζει χωροχρονικούς περιορισμούς.

2. “Η δεξιά”, ως λέξη, αναφερόμενη στο Θεό (“η δεξιά του Υψίστου”), δεν εκφράζει το δεξί χέρι τού -έτσι κι αλλιώς- ασώματου Θεού, αλλά τη δύναμή Του. Οπότε, η έκφραση “εν δεξιά” του Θεού είναι συνώνυμη με την έκφραση “εκ δεξιών της δυνάμεως Αυτού” (βλ. τα λόγια του ίδιου του Χριστού στο κατά Λουκάν-κεφ. 22-στιχ. 69: “... από του νυν έσται ο υιός του ανθρώπου καθήμενος εκ δεξιών της δυνάμεως του Θεού.”).

   Ας αφήσουμε, λοιπόν, λειτουργικά κείμενα αιώνων στην ησυχία τους και μην αφήνουμε την γνώση μας (επιστημονική-φιλολογική) να μας οδηγεί σε δήθεν “διορθώσεις” αυτών των κειμένων, γιατί με την ίδια λογική θα πρέπει να προβούμε σε ανάλογες διορθώσεις των οκτώ σημείων της Αγίας Γραφής που προανέφερα! Λίγη ταπείνωση και κάποιος σεβασμός στις αγιασμένες μορφές που τα συνέταξαν δεν βλάπτει!

Και, για να μη νομίσετε ότι αναφέρομαι σε ανύπαρκτο ζήτημα, σας πληροφορώ ότι συγκεκριμένη χριστιανική αδελφότητα, στην οποία ανήκει ο κος Θαλασσινός, ήδη εκδίδει ακολουθίες (π.χ. Απόδειπνο) με το “εν δεξιά” της Δοξολογίας αλλαγμένο σε “εκ δεξιών”!

Να με συγχωρείτε, δεν είμαι φιλόλογος, ούτε καν κανονικός ιεροψάλτης, αλλά πιστεύω ότι όταν “ακουμπάμε” κείμενα της λειτουργικής μας παράδοσης, αυτό θα πρέπει να γίνεται με τη δέουσα προσοχή και κυρίως με τον ανάλογο σεβασμό προς τις αγιασμένες μορφές που τα συνέταξαν.

Προσωπικά, έχω επισημάνει τα παραπάνω στην ενορία μου, με άλλους να τα αποδέχονται και άλλους να επιμένουν στις “διορθώσεις”, ακόμα και με στυλό, πάνω στα λειτουργικά βιβλία! Επειδή, όπως σας εξήγησα, και οι δύο φράσεις είναι σωστές, όταν συμψάλλουμε ψάλλω το “διορθωμένο” κείμενο, ενώ, όταν ψάλλω μόνος μου, διατηρώ το αρχικό κείμενο. Αυτό το κάνω γιατί πιστεύω ότι καλή είναι η γνώση, αλλά ανώτερη είναι η αγάπη που θέλει να μην δημιουργούνται διενέξεις καταμεσής της ακολουθίας, αλλά και να αποδίδεται ο ανάλογος σεβασμός στα λειτουργικά μας κείμενα. Άλλωστε, το σημαντικό είναι να νοιώθουμε το νόημα των κειμένων, άσχετα με τον τρόπο που αυτό εκφράζεται.

Από κει και πέρα, μια σχετική συνοδική εγκύκλιος-σύσταση νομίζω ότι θα βοηθούσε την κατάσταση ...

Υ.Γ.1 Οφείλω θερμά συγχαρητήρια στην ενορία Κοίμησης της Θεοτόκου Δικηγορικών Γλυφάδας, στην οποία λειτουργήθηκα δύο φορές πρόσφατα, γιατί είναι η πρώτη ενορία που συνάντησα, από τότε που άρχισα να “νοιώθω” κάτι απ’ το Τυπικό της Εκκλησίας, η οποία τηρεί αυτό το Τυπικό απαρέγκλιτα (πιστεύω ότι, λογικά, θα υπάρχουν και αρκετές άλλες).

Λυπάμαι που θα το πω, αλλά σε πολλές ενορίες ο ...αυτοσχεδιασμός πάει σύννεφο! Επαναλαμβάνω, λίγη ταπείνωση δε βλάπτει ...

Υ.Γ.2 Ειδικά τα τροπάρια της εορτής της Αναλήψεως του Σωτήρος, βρίθουν από την φράση "εν δεξιά". Ελπίζω η παραπάνω αδελφότητα να μην αλλάξει και το ...Πεντηκοστάριο!

Υ.Γ.3 Η αγιογραφία της ανάρτησης είναι από τον προνάρθηκα της Ι. Μονής Αγ. Γεωργίου Φενεού Κορινθίας.